Yangın Nedir? Sınıflarına Göre Yangınlar ve Söndürme Yöntemleri

Yangın, maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu kontrolümüz dışında oluşan Kimyasal olaydır. Kontrolümüz altında olan olaylara ise yanma olayı denir. Isı, oksijen ve yanıcı maddeden biri eksik olursa yanma olayı gerçekleşmez. Yanmanın oluşabilmesi için bu üç maddeye ihtiyaç vardır; Madde, Isı ve Oksijen. Yangını oluşturan bu üç maddeye yangın üçgeni denir.

Yangın Çeşitleri Nelerdir?

• Yavaş Yanma

  • Yanıcı maddenin yetersiz oksijen nedeniyle, yeteri miktarda ısı, buhar veya gaz üretemediği durumlarda meydana gelir.

• Hızlı Yanma
  • Yanmanın bütün belirtileri ile oluştuğu bir olaydır.
  • Yanmanın oluşumu: alev, ısı ve ışığın korlaşmadır.Bazı maddeler, katı halden önce sıvı hale daha sonrada buhar veya gaz haline geçerek yanarlar.

• Parlama ve Patlama Şeklinde Yanma
  • Parlama: kolayca ateş alan maddelerde görülen bir olaydır. (Örneğin Benzin gibi)
  • Patlama ise: aniden meydana gelen bir yanma olayıdır. Burada dikkati çeken husus, maddenin tamamının bir anda yanmasıdır. Bunda maddenin cinsi, birleşimi, şekli, büyüklüğü ile küçüklüğü ve nihai oksijen oranının rolü büyüktür. Bir anda parlayarak yanan madde çeşitli gazlar haline gelerek son derece büyük bir hacim genişlemesine sebep olur ve etrafını zorlar. bu şekilde parlamalar patlamalara sebep olur.

• Kendi Kendine Yanma
  • Yavaş yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüşmesidir.
  • Özellikle bitkisel kökenli yağlı maddeler normal hava ısısı ve oksijeni içinde kolaylıkla oksitlemekte bu oksitlenme sırasında ise gittikçe artan bir ısı meydana getirmektedir. Zamanla doğru orantılı olarak artan bu ısı, bir süre sonra alevlenmeye yetecek dereceye ulaşarak maddenin kendiliğinden tutuşmasına neden olmaktadır.

Yangın Yayılımı

1.Direkt Temas (Dokunma – Değme):

Alevler, doğrudan yanıcı diğer maddelere erişmesi yoluyla, yangın büyüyebilir ve yayılabilir.

2. Isı İletimi (Kondüksiyon):

Isının, bir yangından ya da ısı kaynağından uygun bir iletken yardımı ile başka bir yanacak maddeye iletilmesidir. Isı iletkenliği, her maddenin ve cismin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Metaller, diğer maddelere kıyasla daha iletkendir.

3. Isı – Işın Yayılımı (Radyasyon)

Isının, ışınma yoluyla iletimidir. Işınmada, ısı bir kaynaktan, başka bir madde üzerine ısı ışınlarına dönüşmüş olarak, boşlukta hızla ilerler. Herhangi bir cisme çarpan ısı ışınları, çarptıkları cisim üzerinde tekrar ısıya dönüşerek cismi ısıtır. Isı arttıkça alevler görünür hale gelir.

4. Isının Hava Akımı İle İletimi (Konveksiyon)

Isı, hava ya da sıvı gibi taşıma ortamı içerisinde taşınabilir. Özellikle, aşağıdan yukarıya doğru, sıcak havanın yükselmesi ile ısı transferi olur ki, bu durumda ciddi bir yangın yayılma nedenidir. Isının hava akımı ile iletimini engellemek için, alevin boyunu kısaltmak yani oksijeni azaltmak, yanıcı maddeyi kesmek, ısı transferini durdurmak, patlayabilecek nesneleri ortamdan uzaklaştırmak gerekir.

Yangın Gazları Nelerdir?

Dumanın bileşiminde zehirli gazlar bulunur.  Bunlar;

• • Amonyak: Tahriş edici bir gazdır.

• • Duman: Yanma sırasında ortaya çıkan ince partiküller içerir.

• • Isı: Yüksek sıcaklık, cilt yanıklarına ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir.

• • Alev: Yüksek sıcaklık ve ışık yayar.

• • Zehirli Gazlar: Çeşitli yanıcı maddelerden kaynaklanabilir.

• • Karbonmonoksit (CO): Renksiz, kokusuz, son derece zehirli bir gazdır.

• • Karbondioksit (CO2): Yanma ürünüdür, yüksek konsantrasyonlarda boğucu olabilir.

• • Kükürtdioksit (SO2): Tahriş edici ve zehirli bir gazdır.

• • Kükürtlü Hidrojen (H2S): Çürük yumurta kokusuna sahip, zehirli bir gazdır.

Yangın Sınıfları

A Sınıfı Yangınlar

• • A Sınıfı yangınlar genellikle köz gibi yanan katı organik yangınlardır (örneğin kömür, odun, ot, kumaş kâğıt gibi). Başlıca özellikleri köz oluşturmalarıdır. 

• • A Sınıfı katıların yanabilmesi için, tutuşma sıcaklığına kadar ısıtıldıklarında pirolize olurlar ve daha sonra yanan yanıcı gazlarını salarlar. Bu nedenle katılar ne kadar çok yüzey alanı ısı ile temas edip yanıcı gazlarını açığa çıkarırlarsa o kadar kolay yanarlar. İnce odun parçaları kütükten daha kolay yanar, rendeden çıkan talaşlar parlar ve toz haline getirilmiş talaşlar havada asılı kaldığında toz patlaması oluşturur. Katıların yanma davranışındaki en önemli faktör, yanıcı gazı alıp havadaki oksijenle birleştirebilen ısı ile temas ettikleri yüzey alanlarıdır.

• • Temel özellikleri kor oluşturmalarıdır.

• • Bu tür yangınların temel söndürme prensibi soğutma, temel söndürme maddesi sudur.

• • Kor, bütün A sınıfı yangınlarda ısı vericidir.

• • Bu yangınlara müdahale daha kolaydır.Yanan yüzeyin söndürücü madde ile kaplanması ve oksijenle ilişkisinin kesilmesi yeterli olabilir.Yangınların bazılarında kalan atık pamuk ve kömürde olduğu gibi içten yanmada olabilir.

• • Bununla birlikte yangının özelliğine göre soğutma etkisi yanında yüzeyi saracak oksitleyici ortamla ilişkiyi kesmek oksijen konsantrasyonunu düşürmek ve zincir reaksiyonlarını kırmak şeklinde etki eden söndürücüler kullanılmaktadır.

B Sınıfı Yangınlar

• • Temel özellikleri korsuz, alevli yanmalarıdır.

• • ⁠Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi köpük ve BC tipi Kuru Kimyevi Tozdur. Sıvı yanıcı maddeleri üç sınıfa ayırmak mümkündür.

• •  ⁠Su ile karışmayan sıvı yakıtlar petrol, benzin, yağlar, boyalar vb. Bunların özgül kütleleri sudan hafif olduğu için devamlı suyun üstüne çıkarlar ve yanmaları suyun üzerindedir. Bu tür yangınlarda zincirleme reaksiyonların kırılması ve yüzeyin oksitleyici ortamla ilişkinin kesilmesi ya da seyreltme önemlidir.

• • Ağır Yağlar katran, asfalt, gres gibi ağır yağların sebep olduğu yangınları içerir. Bunlarda da soğutma, boğma ve zincir reaksiyonlarının kırılması yönünde etkili söndürücüler kullanılır.

D SINIFI YANGINLAR

• • Özel yangınlar olarak da nitelendirilen D sınıfı yangınlar, gelişen teknoloji ile endüstriyel çevrede görülmektedir.

• • Yanabilen hafif metaller yangınıdır.

• • ⁠Temel özellikleri korlu, alevsiz ve yüksek sıcaklıkta yanmalarıdır.

• • Temel söndürme prensibi boğmadır.⁠

• • A, B, C türü söndürücüler faydasızdır.

• • Su kesinlikle kullanılmamalıdır.

• • Özel D tipi söndürme tozları kullanılır. 

• • ⁠D tozu bulunamadığında kuru kum ile örtülerek söndürülür.

• • D türü yanıcı maddelerin toz hali daha tehlikelidir.

• • Yanıcı metal tozlarının hava ile uygun karışımları tutuşma sıcaklığını yakaladığında güçlü patlamalara yol açabilir.

• • D sınıfı yangınlar için genel bir söndürme maddesi yoktur.Yanıcı metallerin her biri ile ilgili yangını kontrol edebilecek özel söndürücüler vardır ve bunların işaretini taşır.

• • Bu söndürücü maddeler yanan metali örtmeye ve yangını boğmaya yarar.

F Sınıfı Yangınlar

• • Yağ yangınları özellikle mutfaklarda yemek pişirme ve kızartma amacı ile ısıtılan yağların çeşitli sebeplerle gereğinden fazla ısınarak tutuşma sıcaklığına ulaşması sonucu meydana gelmektedir. Ayrıca davlumbazlarda da yağ buharları yoğuşarak zamanla birikmekte ve tutuşma sıcaklığına ulaştığında yağ yangınını oluşturmaktadır.

E Sınıfı Yangınlar

• • Uygulamada, ender de olsa “ E SINIFI “ Yangınlar, adı altında sınıflandırılmış, Elektrik Yangınları tanımı ile karşılaşılmaktadır. Ancak, Dünya Yangın Literatüründe “ E SINIFI “ olarak tanımlanan bir yangın sınıfı yoktur. Elektrik, bir yangın türü değil, yangın nedenidir

Yangın Söndürme Ekipmanları

1. KURU KİMYEVİ TOZLU SÖNDÜRÜCÜLER:

• • A B C sınıfı yangınlarda etkilidir. Elektrik yangınlarını da söndürebilmekte olan ve fiyat performans grafiği yüksek olduğu için en çok tercih edilen yangın söndürücülerdir.

2. KÖPÜKLÜ YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

• • Köpüklü yangın söndürme sistemleri genel olarak yanıcı ve sıvı kimyasalların ya da yakıtların söndürülmesinde kullanılmaktadır.

• • Protein bazlı, sentetik bazlı, alkole dayanıklı ve film oluşturucu köpük çeşitleri; kimyasal özelliklere göre değişkenlik gösterebilmektedir.

• • Otomatik olarak dizayn edilebildiği gibi manuel olarak da oluşturulabilen köpüklü yangın söndürme sistemleri; yanıcı bölgeye anında müdahale ederek yangının büyümesini engellemektedir.

• Köpüğün genel olarak yaygın bir şekilde kullanıldığı alanlar;
  
  • • Köpüklü sprinkler sistemi,
  • • Köpüklü yangın dolapları, 
  • • Tank söndürme sistemi,
  • Köpüklü monitor sistemi.

3. CO2 / KARBONDİOKSİT GAZLI YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

• • Co2 / Karbondioksit diğer gazlarda olduğu gibi renksiz, kokusuz ve elektriksel iletkenliği olmayan bir gazdır. Co2 Karbondioksit gazının ağırlığı havanın ağırlığından yaklaşık %50 fazladır. Co2 Karbondioksit söndürme gazının yüksek söndürme performansına rağmen, boğucu bir gaz olduğu için insan sağlığına zararlı olması nedeniyle kullanımında ciddi kısıtlamalar bulunmaktadır.

• Trafolar, elektrik dağıtım odaları, jeneratör odaları, laboratuvarlar, boyahaneler vb. her türlü yanıcı-parlayıcı malzemelerin bulunduğu bölümlerde kullanıma uygundur. Ozon tabakasına zarar vermemesi itibariyle de son derece çevrecidirler.

4. SU BAZLI SÖNDÜRÜCÜLER

• • A sınıfı yangın tiplerinde katı malzemelerin yandığı bilinmektedir. Buna göre A sınıfı yangın tipinin söndürülmesi için sulu sistemler kullanılabilir. B sınıfı yangınlar ise sıvı yanıcı malzemelerden meydana gelen yangınlar olup bu yangınlarda mutlaka su kullanılmamalıdır.

5. YANGIN BATTANİYELERİ

• • Asbest içermeyen, cam elyaf kumaştan üretilmektedir.

• • Yangın battaniyeleri yerel ve endüstriyel kullanım için çanta içerisinde sunulmaktadır. Kullanılan özel kumaş sayesinde bölgenin oksijen ile temasını keserek, küçük yangınları büyümeden söndürmektedir.

6. YANGINA KARŞI NASIL ÖNLEM ALABİLİRİM

• • Binalar yangına dayanıklı malzeme kullanılarak yapılmalı,

• • Yanıcı ve ateşleyici malzemeler ayrı bir yerde depolanmalı,

• • Yangın alarm sistemleri kurulmalı,

• • Kaçış yolları belirlenmesi,

• • Yangın tüpü vb. söndürme cihazları bulundurulmalı

• • Yangın söndürme cihazlarının çalışır vaziyette kalması için periyodik denetim ve bakımları yapılmalı,

• • Yangının yayılmasını önlemek için bölmeler oluşturulmalı,

• • Acil durum ışıklandırmaları yapılmalı,

• • Elektrik tesisatının bakımı sık sık yapılmalı,

• • Ocak veya sobalar azami dikkatle kullanılmalı.